Şaman Davulunda Şahsına Münhasır İmgeler

Hangi dine veya inanç sistemine mensup olursanız olun, her dinin veya inanç sisteminin kendine özgü bir imgesi vardır. Dini törenleri yöneten kişilerin giydikleri kıyafetleri kullandıkları malzemeleri ve malzeme üzerindeki süslemeler, işlemeler ve dokular birer imgeye tabiidir. Her imgenin gözde canlandırmak istediği bir ifadesi mevcuttur. Buna göre dini törenleri yönetenler bu imgeleri kullanarak ayini veya ibadetlerini güçlendirirler. Aynı şey Şamanizm içinde geçerli bir olgudur. Şaman ayinlerini pek çok kaya resimlerinde görebilme imkanımız çoktur. Şamanizmin en çok kullandığı imgelere dikkat ettiğimiz zaman aslında doğanın bir taklidini görürüz. Bunun sebebi Şamanizmin inancında kutsal kitap olmaması ve kutsal kitap olarak doğayı kabul etmelerinden kaynaklanmaktadır. Şamanizme göre doğada her şeyin bir ruhu vardır. Aynı zamanda şamanizmin tek tanrılı dinlere oranla daha az inananının bulunması şamanizmin yayılmacılık gütmemesinden ve bununla beraber Şamanizm kişilere ölümden sonra güzel bir hayat vaad etmemesinden de kaynaklanmaktadır. Şamanizmde güzel-çirkin, yanlış –doğru ve olumlu- olumsuz gibi kategorilendirme yoktur. Çünkü hayatın içinde ya da doğada sadece uyumlu sıfatlar değil aynı zamanda bunların zıtları da yer almaktadır.

Binlerce yıllık tarihi geçmişi olan Şamanizmin birçok televizyon programına konu olması vesilesi ile ülkemizde büyük bir merak uyandı. Ülkemizde yeni yeni merak edilen bu inanç aslında hem çok eski bir kökene sahip hem de günümüzde halen varlığını sürdürmektedir. Coğrafi olarak ise Kuzey Avrasya, Güney Doğu, Asya ve Afrika başta olmak üzere geniş bir alana sahiptir. Şamanizmin ilk olguları Neolitik olarak adlandırılan toplumsal evrimleşmeye giden dönemde ortaya çıkmış bir inançtır. Evrimleşme sürecini farklı bir bakış açısı olarak ele alırsak sosyal sınıfların oluşması ile Şamanizm atalar kültü haline gelmiştir. Şamanizmin imgelerine baktığınız zaman ak şamanların gökte olduğuna inandığı Tengri Ülgen’e ulaşma çabası ve doğa mevcuttur.
Peki, şaman kimdir? Şaman ruhlarla fani insanlar arasındaki bağlantıyı sağlayan kişiye kam denir. Başlarda kadınlardan oluşan kamlık zaman içerisinde erkekler tarafından sürdürülmüştür. Mahmut Kaşgari tarafından kamlık “kahinlik” olarak tercüme edilmektedir. Şamanlar tanrılarla konuşabilir, onlara danışabilir, onlardan haber alabilirler. Ancak bunu siyasi bir amaç için kullanamazlar. Şaman olmak kolay bir iş değildir ve şaman olmak aslında bir bakıma talihsizliktir. Çünkü şamana bir hasta danıştığı zaman şifa bulmalıdır, toplum bir düzen ve örgütlenme içinde varlığını sürdürmelidir. Şamanı şaman kılan en önemli özellik ise kimseden yardım almadan sorunlara çözüm bulabilmesi ve sorunları pratik bir şekilde çözebilmesidir. Toplumu bir arada tutan şamandır. Bunun sebebi toplumun inançsal birliğinin bulunmasıdır.
İmge ise dıştan algılanan bir nesnenin bilince yansıttığı hayal, imaj olarak söylenebilir. Buna verebileceğimiz en basit dini örnekler ise hilal gördüğünüzde aklınıza İslam’ın gelmesi ya da haç gördüğünüzde aklınıza Hıristiyanlığın gelmesidir. Ancak Şamanizmin böyle bir imgelemi yoktur. Şamanizmde her şey doğayı ifade eder. Yanlış anlaşılma olmaması için açıklayalım; burada doğadan kastımız kainattır, evrenin ta kendisidir. Sadece görünen somut dünyayı düşünmeyelim, görmediğimiz şeyler mesele gezegenler, uzay dahil her şey doğaya dahildir. Şamanizm de başınıza gelen olaylar Tanrı bunu istediği için değil, doğada olması gerektiği için gelmiştir. Mesela deprem, sel, yangın vb. doğal afetler de doğada olması gereken olağan olaylardır. Doğa, şamanizmin imgelerinde daima başroldedir. Bir şaman betimlemesinde görebileceğiniz sıradan imgeler gök, yer, hayvanlar ve insanlardır.
İmge, görsel sanatlarda görülen sembollerin sınıflandırma, tanımlama ve yorumlanmasıdır. Sanatçılar ya da görseli oluşturan kişiler tarafından amblem ve sembollerin anlamlandırılmasıdır. Bunu Avrupa’dan modern ve kübist bir örnekte inceleyelim. Bu örneğimiz P. Picasso’nun Guernica’sı olsun.

Öncelikle tablonun tarihine bakalım. 1937 yılında -II. Dünya Savaşı’ndan önce- İspanyol İç Savaşı sırasında Alman ve İtalyan savaş uçakları tarafından bombalanan bir köy. Buranın bombalanma sebebi Faşizmi savunan Milliyetçi Güçlerin yönlendirmesidir. Sorun Guernica’nın bombalanması sorunu değil. Sorun savaş bölgesi olmayan bir köye, erkekleri savaşmak için köyden ayrılan kadınların ve çocukların bulunduğu bir alanın bombalanmasıdır. Bu olay karşısında Picasso’da sessiz kalmamış Franco’ya tepki olarak bu resmi yapmıştır. Tablo on bir metre boyunda yirmi be metre genişliğinde devasa büyüklükte bir tablodur. Tabloya baktığımız zaman büyük bir karmaşa ve acı çeken canlıları görebiliriz. Burada canlılardan bahsediyor olmamın sebebi sadece insanlar yani kadınlar ve çocuklar değil, aynı zamanda hayvanlarda acı çekerek öldüler. Guernica’dan birkaç örnek inceleyelim. Gözüme ilk çarpan tablonun sol yanında bir ampul ve ışığın bulunması, ışık burada mekanı aydınlatan bombalar olarak simgelenmiştir. Tablonun sol tarafında ölü bebeğini taşıyan ve sitem eden bir anne görüyoruz. Üzerinde ise kuyruğu havada bir boğa vardır. Boğa kızgın İspanya’yı sembolize eder. Tabii ki Guernica inceledikçe anlaşılan derin simgeleri bulunan bir tablodur. Biz burada Guernica’dan incelemek sembolleri derinlemesine irdelemek adına değil sembolizme örnek vermek adına bahsettik.
Dünyada birçok inanç sistemi ve dinler mevcuttur. Sembolik olarak incelediğimiz zaman camilerin âlemlerinde bulunan hilal İslam’ı temsil ederken kilise çatılarında bulunan hac işareti İsa peygamberin çarmıha gerilmesini ve dolayısıyla Hristiyanlığı temsil eder.

ŞAMAN DAVULUNDA İMGELER

Şamanizm’de diğer inanç türleri günümüzde gibi halen varlığını sürdürmektedir. Burada inanç türü diyorum çünkü belli bir kitabı ve peygamberi yoktur.
Dönem insanları tarafından birçok imge ortaya koyan bir inanç türüdür. Ancak bakıldığı zaman çoğunlukla gördüğünü resmetme eğilimi mevcuttur. Buna örnek olarak yandaki şaman davulunu inceleyelim. Resmedilen insanlar halkı sembolize eder. Kuşlar birçok kabilenin ongun hayvanı olan sungur kuşunu sembolize eder. Geyik aynı şekilde pekçok kabilenin ongun hayvanını sembolize eder. Ağaç, doğayı sembolize eder. Atlar ise kam kültüründe önemli bir yere sahip olan hayvanlardandır. Buraya kadar resmedilen her şey doğada gördükleri canlıları oluşturmaktadır.
Peki, geriye kalanlar nedir? T şeklini oluşturan kolların enine olanı göğü ve yeri birbirinden ayıran soyut çizgidir. Boyuna olan çizgi ise göğü taşır. Evren Şamanizm’de üç katmanlıdır: Tamu yani cehennem, doğa yani evren ve uçmağ yani cennet. Bu durumda okun üst ucu uçmağı alt ucu ise tamuyu ya da kızıl tamuyu sembolize eder. Gökte yer alan yıldızlar yine gökyüzüne baktıklarında gördükleri kutsal sayılan gökte yer alan önemli figürlerdir.
Her inanç türünün kendine özgü sembolik ifadeleri mevcuttur. Ancak görüldüğü gibi Şamanizm daha çok doğadan beslenmektedir. Şamanizm inancında her şeyin bir ruhu vardır ve ruhlara saygı duymak gerekir. Şaman davullarında da bunu görmek mümkündür. Bunların dışında stilize edilmiş hayvan figürleri de yer alabilir.